Φιλοσοφία 禪

Τα σοφίσματα του Τσαν

“Ένας μοναχός ρώτησε:«Τι είναι ο Βούδας;»
Ο δάσκαλος απάντησε:«Αυτό το μυαλό είναι ο Βούδας.»
Ένας μοναχός ρώτησε:«Τι είναι ο Βούδας;»
Ο δάσκαλος απάντησε:«Αυτό το μυαλό δεν είναι ο Βούδας.»
Ή αλλιώς:
“Δεν μπορείς να βάλεις το σύνολο στην τσέπη σου, γιατί η τσέπη σου είναι μέρος του συνόλου.
Άρα, υπάρχει μια τρύπα.”
 
Το Τσαν (禪 - Chán) δεν είναι ένα σταθερό φιλοσοφικό σύστημα που προσπαθεί να ικανοποιήσει την πνευματική περιέργεια για όλα τα πράγματα που αναμένουν απαντήσεις με λόγια. Για πολλές ερωτήσεις το Τσαν διατηρεί μια «ευγενή σιωπή».

Τα παράδοξα και τα σοφίσματα μάς οδηγούν στα όρια της λογικής, ορθολογικής και τακτικής σκέψης. Αναγκάζουν το μυαλό μας να τρέχει σε κύκλους και να κάνει λογικές επαναλήψεις, καθώς προσπαθούμε να βρούμε διέξοδο στο πρόβλημα. Κι όμως δεν μπορεί να υπάρξει διέξοδος από την παγίδα, στην οποία έχει πιαστεί. Τα σοφίσματα μάς λένε ότι κάτι λείπει, κάτι είναι ατελές σχετικά με την άποψη που έχουμε για την πραγματικότητα. Αλλά το γεγονός ότι μπορούμε να σκεφτόμαστε τέτοιες παραδοξότητες σημαίνει ότι είμαστε μεγαλύτεροι από το λογικό σύστημα που εμείς δημιουργήσαμε. Σημαίνει ότι εμείς είμαστε οι χαμένες πληροφορίες που ζητάμε.

Τα σοφίσματα μάς βοηθούν να κατανοήσουμε το Τσαν. Στέκονται απέναντι στην επιθυμία μας να χωρίζουμε τον κόσμο σε δυισμούς, να κατατάσσουμε τις έννοιες σε κατηγορίες και στη συνέχεια, να χαράσσουμε γύρω τους όρια. Οδηγώντας μας στα άκρα της σκέψης γεννούν το πνευματικό χάος που είναι απαραίτητο για τη δημιουργικότητα, με την οποία το μυαλό μεταβάλλει και αυτο-οργανώνει την αντίληψή του για την πραγματικότητα.

Το παράδοξο και το μερικό φαίνεται να είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την ανθρώπινη σκέψη και ύπαρξη. Ο αμφιβληστροειδής μας είναι γεμάτος οπτικούς υποδοχείς, εκτός από ένα σημείο που καταλήγουν όλες οι νευρικές απολήξεις και σχηματίζουν το οπτικό νεύρο. Καθώς κοιτάζουμε τον κόσμο υπάρχει πάντα κάτι που λείπει…Αυτό το κάτι είναι οι τελίτσες στην άκρη μιας πρότασης,τα αποσιωπιτικά,  που μοιάζουν με τα πετραδάκια σ' ένα μονοπάτι που οδηγεί στο σύνολο. Οι τελείες είναι κάτι που λείπει, το οποίο δεν μπορούμε ποτέ να υπολογίσουμε. 

Η πληροφορία που λείπει μας θυμίζει ότι τα μεγάλα επιτεύγματα του ανθρώπου είναι πάντα περιορισμένα και ότι ένα από τα πιο αγαπητά εξάγραμμα του I Τσινγκ (易經 - Yì Jīng), του «Βιβλίου των Αλλαγών», είναι η Σεμνότητα (Μετριοφροσύνη).

Η υπεροπτική Δύση επιδεικνύει τη μεγάλη της επιθυμία να ελέγχει την ανθρώπινη φύση και τον υλικό κόσμο, τον πόθο για διαρκή πρόοδο και την αποστροφή για πολιτισμούς, τους οποίους έχει χαρακτηρίσει πρωτόγονους, υπανάπτυκτους και οπισθοδρομικούς. Εμμονή για το γνωστό και αξιοθρήνητη αδιαφορία για το μυστήριο.

Η Σεμνότητα είναι δυσπρόσιτη στον δυτικό μας κόσμο, όπου καμαρώνουμε για την πληρότητά μας. Οι ιστορίες μας πρέπει πάντα να έχουν ένα τέλος, η μουσική πρέπει να κινείται προς την τελική της λύση, οι ζωγραφικοί πίνακες να έχουν πλαίσιο… Αντίθετα, στον κινεζικό κόσμο η μουσική, η τέχνη, η αφήγηση ρέουν αιώνια χωρίς τέλος.

Η πληροφορία που λείπει έχει να κάνει με την αγωνία μας για τον θάνατο, την απόλυτη πληροφορία που λείπει και που εκμηδενίζει όλες μας τις γνώσεις. Η πληροφορία που λείπει, όμως, δεν είναι παράθυρο στο όλον, είναι παράθυρο σε άλλες πληροφορίες που λείπουν.

Όλες οι θεωρίες, οι μεταφορές, οι απόψεις, οι γνώσεις δεν μπορούν να μας πάνε πέρα από ένα σημείο. Μόλις καταλάβουμε την έλλειψη αρχίζουμε πάλι να ρωτάμε:Από που προέρχεται αυτό το κάτι άλλο;Πώς μπορώ να το πιάσω;Να το κάνω δικό μου;Και αρχίζει πάλι ο κύκλος… Πεταγόμαστε πολύ γρήγορα από την ερώτηση, στην απάντηση. Τι θα συμβεί, όμως, αν αυτό που ψάχνουμε δεν είναι στην απάντηση, αλλά στην ερώτηση;

Παραπάνω άρθρα σχετικά με Φιλοσοφία 禪